De illusie van vrijheid
Het klinkt zo lekker: minder overheid, meer vrijheid. Een oude neoliberale mantra die nog altijd gretig wordt herhaald op borrels van vastgoedinvesteerders en in de LinkedIn-posts van zelfverklaarde “vrijheidsdenkers”. Maar wat als minder overheid niet leidt tot meer vrijheid, maar tot minder bescherming? Tot minder zeggenschap, minder invloed en uiteindelijk: minder menselijkheid?
“Wanneer alles wordt overgelaten aan de markt, ben jij geen burger meer, maar slechts een consument met een dunne portemonnee.”
Dogshit-economie: als verlies wordt gepresenteerd als vooruitgang
In “Geometry Hates Cars” introduceert Cory Doctorow het begrip unit-economy: de berekening of elk afzonderlijk verkochte product of dienst winst oplevert. Als een bedrijf alleen kan overleven door geld te verliezen op elke eenheid — en toch blijft bestaan dankzij subsidies, hype of monopolistische trucs — dan noemt Doctorow dat dogshit-economics. Een economie van schijnwinst, opgepoetst met publiek geld en politieke goodwill.
Kijk naar Elon Musk. Zijn tunnelvisie op infrastructuur — letterlijk: The Boring Company — heeft miljarden aan belastinggeld opgeslokt om vervolgens uit te monden in een Tesla-file onder Las Vegas. Starlink (via SpaceX) biedt ‘internet voor iedereen’, maar drijft op frequentietoewijzingen en lanceersubsidies van de Amerikaanse overheid. En wie daar eindelijk kritische vragen over begint te stellen? De FCC, die recentelijk terugkrabbelt op subsidies voor Starlink, juist omdat de beloofde prestaties niet waargemaakt worden.
Zonder publiek geld en politieke dekking zouden deze bedrijven allang failliet zijn gegaan. Maar in plaats van controle eisen we ‘minder regels’. En ondertussen koopt Musk zich een positie van onaantastbaarheid — zonder ooit rekenschap af te leggen.
“Dogshit-economics is wat je krijgt als je subsidie verwart met succes en accountability met bureaucratie.”
De onzichtbare hand heeft bloed aan haar handen
Denk aan zorg, onderwijs, wonen. Een aannemer verdient meer aan twintig huizen van vijf ton dan aan honderd huizen van een ton en een beetje. Een ziekenhuis ziet je liever gaan dan komen. Een bejaardentehuis wordt pas rendabel als het een erfenis kan opslokken.
Wie beschermt je tegen deze logica? Niet de markt. Die wil je portemonnee, niet je welzijn. Het is de overheid die deze belangen moet reguleren. Maar als je haar vleugellam maakt met slogans over deregulering en efficiëntie wie dient ze dan nog?
“Zodra de overheid zich terugtrekt, stapt het kapitaal naar voren. En kapitaal luistert niet naar mensen, alleen naar rendement.”
Bescherming is geen beperking
Een goed beschermde werknemer is duur. Een werknemer in een sweatshop niet. Een boer overleeft vooral dankzij subsidies en leningen, vaak via een bank die boeren net genoeg laat leven om hun schulden af te lossen. En ondertussen geloven we dat vrijheid is wat je krijgt als de overheid zich terugtrekt. Onzin.
Overheidsbemoeienis is geen inbreuk op je vrijheid. Het is een poging je menselijkheid te beschermen in een systeem dat je reduceert tot winst per vierkante meter.
“Vrijheid zonder bescherming is als zwemmen in een oceaan vol haaien — en dan trots zijn dat je geen zwemvest draagt.”
Transparantie is geen luxe
Een overheid zonder transparantie is geen overheid van het volk. Dan is het slechts een verlengstuk van andere belangen. Daarom moet elke overheid kunnen uitleggen wat ze met jouw belastinggeld doet. Niet als bureaucratisch obstakel, maar als democratische plicht.
Doctorow wijst op een pijnlijk punt: “We hebben technologie ontwikkeld waarmee we alles kunnen volgen behalve macht.” Als transparantie ontbreekt, moet je je afvragen: wie wordt hier beschermd? De burger? Of het kapitaal?
“Als je niet weet wie je overheid dient, kijk dan wie er nooit last van haar heeft.”
Nederlands